اقتصاد چرخه‌ای چیست؟

چرخه‌های مختلفی در طبیعت اطراف ما وجود دارد؛ چرخه آب، چرخه مواد غذایی و...

از دیدگاه اقتصاد چرخه‌ای، می‌توان گفت که چرخه‌ای برای پسماندهای رها شده در طبیعت نیز وجود دارد؛ به این شکل که پسماند هر وسیله می‌تواند منبعی برای تهیه وسیله دیگر باشد. هرچند با وجود ابداع چنین دیدگاهی نسبت به زباله‌ و پسماند‌ها، همچنان یک سوم پسماندهای پلاستیکی در جهان مدیریت نمی‌شود.

اساس اقتصاد چرخه‌ای که مفهوم آن نخست حدود 40 سال پیش در اروپا مطرح شد، این است که ماده‌ای که عمر سرویس دهی خود را سپری کرده است، می‌تواند منبعی برای تولید ماده دیگر باشد. تا پیش از تعریف مفهوم اقتصاد چرخه‌ای، اقتصاد خطی پایه عملکرد صنایع کشور‌های مختلف بود و اساس آن "تولید، استفاده و دور انداختن ماده" بود. البته پیش از طرح مفهوم اقتصاد چرخه‌ای، مفهوم اقتصاد بازیافتی نیز مطرح شد و اساس آن بازیافت مواد استفاده شده به جهت استفاده در کاربردهای دیگر و یا همان کاربرد پیشین با کیفیت کمتر بود. اما اقتصاد چرخه‌ای مفهومی عام‌تر و کل‌نگرتر است چرا که عقیده آن به این شکل است؛ آنچه را که می‌توان مجدد استفاده کرد، استفاده کنید. آنچه را که نمی‌توان مجدد استفاده کرد بازیافت کنید. آنچه را که می‌توانید، تعمیر کرده یا اصلاح کنید و آنچه را که نمی‌توان تعمیر یا اصلاح کرد، مجدد تولید کنید. مزیت این دیدگاه نه تنها کمک به حفظ محیط زیست و کاهش گازهای گلخانه‌ای بلکه رشد اقتصادی و کاهش هزینه‌های تولید و نیز اشتغال زایی در زمینه‌های نوین است.

مطالعه‌ای بر هفت کشور اروپایی نشان داد که با تغییر رویکرد از اقتصاد سنتی به اقتصاد چرخه‌ای، میزان گاز گلخانه‌ای تولید شده توسط صنایع مختلف هر کشور تا 70% کاهش یافت. در واقع دو رویکرد در اقتصاد چرخه‌ای وجود دارد؛ رویکرد اول استفاده مجدد و افزایش عمر سرویس دهی وسیله و ماده از طریق تعمیر، اصلاح و بهبود آن است حال آنکه تمرکز رویکرد دوم بر بازیافت ماده و تبدیل آن به منبعی برای تولید ماده‌ای جدید با کاربردی متفاوت است. با تعریف این رویکردها می‌توان دریافت که از مزایای دیگر اقتصاد چرخه‌ای افزایش ظرفیت برای استخدام نیروهای کاری بیشتر و اشتغال زایی بیشتر است چرا که در این زمینه به افراد خلاق و ایده پرداز برای یافتن کاربردهای جدید برای مواد بازیافتی نیاز است. همچنین در این مورد می‌توان از تجربه کارگرانی که با این ماده پیش از بازیافت آن سر و کار داشتند استفاده کرد.

طبیعتا جایگزین کردن این اقتصاد با اقتصاد رایج دشواری‌های خاص خود را به همراه دارد؛ چرا که سالهاست اقتصاد در فضای آکادمیک بر این اساس نبوده و از نظر سرمایه گذارانی که در چهارچوب اقتصاد پیشین آموزش دیده‌ اند، تولید مواد جدید همواره سود بیشتری نسبت به استفاده مجدد و یا بازیافت مواد پیشین به ارمغان می‌آورد. اما آنچه که مهم است، نظر به تاثیر مخرب گازهای گلخانه‌ای بر شرایط اقلیمی کره زمین به ویژه در سال‌های اخیر است که کشورهای پیشرفته و در حال توسعه را مستلزم می‌دارد تا توجه بیشتری به اقتصاد چرخه‌ای داشته باشند.

در دهه اخیر، کره جنوبی، چین و ایالات متحده آمریکا تحقیقات متعددی بر چگونه و نحوه پایه گذاری اقتصاد چرخه‌ای از طریق بازیافت و استفاده مجدد از مواد انجام داده اند. اروپا نیز گام‌هایی هرچند به نسبت کوچک در مقابل آمریکا و آسیا در این زمینه برداشته است. برای مثال، موسسه سوئدی تحقیقات زیست محیطی استراتژیک (Mistra) و برنامه افق اروپا 2020 نخستین اطلاعیه و فراخوان خود را برای جذب نیروهای توانمند در زمینه اقتصاد چرخه‌ای در سال 2014 منتشر کرد.

به منظور توسعه موفق این اقتصاد و جایگزینی آن با اقتصاد کلان رایج، نحست باید الزامات آن را به شکل موفق در صنایع و شرکت‌های کوچکتر اجرا کرد. علم اقتصاد چرخه‌ای باید در دروس دانشگاهی مرتبط گنجانده شود و در عمل به افراد آموزش داده شود. تنها در این صورت است که این اقتصاد رشدی از پایین به بالا خواهد داشت و به کمک افراد متخصص به مرور در صنعت یک کشور جایگزین اقتصاد سنتی خواهد شد.